Εδώ και πάρα πολύ καιρό με προβληματίζει η ευαίσθητη ισορροπία μεταξύ διατήρησης μνημείων και ανάπτυξης/εξέλιξης. Ένα φαινόμενο που είναι πολύ πιο πρόσφατο από ότι φανταζόμαστε και σχεδόν εμμονικό για την Ευρώπη. Γεγονός εξαιρετικά παράταιρο με την πραγματική μας “παράδοση” αν αναλογιστεί κανείς τις προηγούμενες χιλιετίες ιστορίας.
Παράδειγμα 1: τα τείχη! Η Ρόδος είναι φημισμένη στον κόσμο για τα τείχη της. Και αυτό γιατί είναι από τα τελευταία που επιβίωσαν στην ιστορία. Όχι, επειδή τα υπόλοιπα καταστράφηκαν σε πολέμους, αλλά επειδή γκρεμίστηκαν χάριν αστικής ανάπτυξης και αμυντικής ανεπάρκειας. Π.χ. τα περίφημα τείχη του Παρισιού στην τελευταία τους περίοδο ήταν επενδεδυμένα με ατσάλι… σήμερα είναι γειτονιές και λεωφόροι στη θέση τους.
 
Παράδειγμα 2: ο Παρθενώνας. Πόσες χρήσεις και αλλαγές υπέστη το κτήριο στην υπερδισχιλιετή ιστορία του; Ναός, Εκκλησία, Τζαμί, Αποθήκη, Φρούριο… Πως αποφασίζεις ποια μορφή κρατάς; Ειδικά όταν ξέρεις ότι στη θέση του γκρεμίστηκε άλλος ναός για να κτιστεί η εκδοχή που δοξάζουμε (δικαίως) σήμερα.
 
Παράδειγμα 3: Η Ρόδος είναι μία κυρία που κτίστηκε το 408π.Χ. και κατοικείται έκτοτε. Στα μεγάλα της στέγασε έως και 150.000 κάτοικους πίσω από τα τείχη της, σε μία περιοχή που δεν ήταν πολύ διαφορετική από τη σημερινή πόλη. Σχεδόν όπου και να σκάψεις θα βρεις αρχαία. Αλλά τι αρχαία; Πριν αρκετά χρόνια, στη γειτονιά μου, εκεί που τώρα στέκεται πολυκατοικία (άνευ θεμελίων) για χρόνια παρακολουθούσα ως μαθητής πηγαίνοντας στο σχολείο μία ανασκαφή. Από αυτά που μαθαίναμε ρωτώντας, ένα σπίτι της οθωμανικής περιόδου γκρεμίστηκε για να γίνει πολυκατοικία. Στα θεμέλια, βρέθηκε μεσαιωνικός πύργος (εκτός των τειχών), που κτίστηκε πάνω σε βυζαντινή οικία, που κτίστηκε πάνω σε μια κατοικία της ελληνιστικής εποχής όπου ανακάλυψαν απίστευτης ομορφιάς μωσαϊκά (στα εφηβικά μου μάτια). Τα οποία φυσικά, μετά την χαρτογράφηση, παραχώθηκαν με ειδική διαδικασία (ήταν ωραίο θέαμα να χαζεύεις) για να κτιστεί η πολυκατοικία. Ο Μιχάλης του σήμερα, σκέφτεται πόσες πτυχές και αιώνες ιστορίας ξηλώθηκαν για να δούμε τι υπάρχει από κάτω και τελικά πως δόθηκε θέση σε ένα μοντέρνο κτήριο.
 
Παράδειγμα 4: Στην άλλη πλευρά της γης, στην Ιαπωνία βλέπεις πως η συντήρηση κτηρίων είναι κάτι απόλυτο, αλλά συνεχές, με εντελώς κυτταρική αντίληψη αποκατάστασης εδώ και αιώνες, ώστε το υφιστάμενο κτήριο, συνήθως ναός, να είναι σχεδόν απαράλλακτο από το αρχικό, αλλά εντελώς καινούριο σε υλικά, καθώς κάθε χρόνο αντικαθίστανται συγκεκριμένα φθαρμένα σημεία με τα ίδια υλικά, κ.ο.κ.
 
Παράδειγμα 5: Η Παναγία των Παρισίων και το περίφημο δάσος που φυτεύτηκε για να παρέχει ξυλεία για την συντήρηση αποκατάσταση της στέγης της. Μία πρόβλεψη και συμβολισμός, αρκετά ιδιαίτερος… και να μην ξεχνάμε ότι η Παναγία των Παρισίων είχε καταστραφεί ξανά μερικώς, η στέγη δεν ήταν η μεσαιωνική.
 
Παράδειγμα 6: Η κοιλάδα του Ασουάν με την μεταφορά των κολοσσιαίων ναών και αγαλμάτων, ώστε να δημιουργηθεί ένα φράγμα που θα εξυπηρετούσε εκατομμύρια πολίτες για πολλές γενιές. (Έξτρα τιπ: ο αρχαίος αιγυπτιακός ναός διετέλεσε και εκκλησία).
 
Παράδειγμα 7: Η Αγία Σοφία… ο μεγαλύτερος Χριστιανικός Ναός του Κόσμου, όταν κτίσθηκε, ο μεγαλύτερος Ναός της Ορθοδοξίας μετά το Σχίσμα, το Τζαμί που ενέπνευσε κάθε τζαμί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το Μουσείο με την Οικουμενική Διάσταση. Το κτήριο που στέκεται χάρη σε τόσες διαχρονικά παρεμβάσεις… αλλά εδώ δεν θα πω περισσότερα!
 

Και μετά βλέπεις φωτογραφίες της Νέας Υόρκης μέσα στα χρόνια και πως αλλάζει το τοπίο της. Υπέροχοι γοτθικοί 40 ορόφων ουρανοξύστες δίνουν τη θέση τους σε belle epoque 100άρηδες, σε μία διαρκή ανάπτυξη και αλλαγή. Ή σκέφτεσαι πως στα μέσα του 19ου συνετελέσθη “Η Άρση του Σικάγο” οπότε το ιστορικό κέντρο του Σικάγο ανορθώθηκε με γρύλους κατά 2 μέτρα για να αντιμετωπίσει τη λίμνη και την έλλειψη δικτύων. Σήκωσαν κυριολεκτικά την πόλη εκ θεμελίων κατά τα δύο μέτρα… ενώ πολλά κτήρια μεταφέρθηκαν κυριολεκτικά ακέραια…

Και επιστρέφω ξανά στη Ρόδο… το μεγαλύτερο μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Ελλάδας… με αυθεντικά τα τείχη της, το σημερινό Αρχαιολογικό Μουσείο με τις τόσες ιστορικά παρεμβάσεις (την σκάλα στο αίθριο, ολόκληρη οθωμανική βίλα στον κήπο του) και δεκάδες άλλες κτήρια. Και μετά σκέφτεσαι: πόσες φορές αναστηλώθηκαν από σεισμούς; πόσες παρεμβάσεις έγιναν στην οθωμανική περίοδο; πόσες παρεμβάσεις “ξε-έγιναν” στην ιταλική περίοδο; πόσα κτίσθηκαν ξανά από την αρχή μετά από τους βομβαρδισμούς του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου; και φυσικά τι αρχαία υπάρχουν από κάτω;

Και τότε σου έρχεται: το Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου, το λατρεμένο μας Καστέλο, το καμάρι μας, είναι ένα κτήριο βία 90 ετών, κτισμένο με ένα σωρό “ιστορικές ανακρίβειες” στα θεμέλια του παλιού που καταστράφηκε από την περίφημη έκρηξη του 19ου αιώνα, που ισοπέδωσε τον Καθεδρικό, το Παλάτι και την γύρω γειτονιά. Ξέρεις επίσης ότι το παλάτι κτίστηκε σε αυτό που αποκαλούταν δεύτερη ακρόπολη της πόλης, τον λόφο δίπλα στα λιμάνια, στο Ιερό του Ηλίου, πιθανή θέση του Κολοσσού. Και από τα έργα αποκατάστασης του Προμαχώνα του Παλατιού, οι ειδικοί εντόπισαν συμπαγή λίθινο όγκο που προσιδιάζει στις περιγραφές της βάσης του περίφημου αγάλματος, που χάθηκε σαν άχρηστο μέταλλο στα βάθη της Ασίας…

Ο Κολοσσός, ένα από τα 7 Θαύματα του Αρχαίου Κόσμου, το πιο μυστηριώδες, ο μεγάλος πόθος προς εκ νέου ανέγερση κάθε συντοπίτη μου! Και τότε σκέφτεσαι, μήπως πρέπει να γκρεμίσουμε το πιο πρόσφατο Παλάτι και τα γύρω τείχη, μήπως και ανακαλύψουμε τη βάση έστω της πιο μεγάλης εμμονής του σύγχρονου Ροδίτη;